Gargað á hjálp.

Get ekki annað en rætt um grein sem ég las í fréttablaðinu rétt í þessu.  Greinin er um síbrotaunglinga, sem mikið hefur verið rætt um síðustu daga. Stúlka sem fer að brjóta af sér 8 ára, í dag er hún 14 ára, og hvað hefur gerst.  Hún verður alltaf hrottalegri og hrottalegri.  Þegar þessi stúlka var 8 ára, þá átti að hefja uppbyggingaferil strax, barnið var að garga á hjálp þegar hún var 8 ára, og hefur gert það síðan.  Saga þessarra stúlku er löng þótt einungis sé hún 14 ára.  Okkar þjóðfélag verður að koma barni strax til hjálpar þegar það kallar, á sinn hátt á aðstoð. Að brjóta og bramla allt í skólastofunni, ætti að koma af stað hjá þeim sem horfa að eitthvað er að hjá þessu barni.  Einnig á þetta við um drenginn sem brýtur af sér trekk í trekk, en á annan hátt en stúlkan.  Enda annar persónuleiki og kanski hefur það eitthvað að segja að hann er drengur, veit samt ekki alveg um það. 
 

En hitt er víst, að það þarf að hjálpa þessum börnum, að komast út úr þessu neikvæða ferli.  Þjóðfélag okkar, ríkisstjórnin þarf að takast á við þetta verkefni eins og önnur.  Þó það væri ekki nema sú hugsun að ala upp færri afbrota einstaklinga svo okkar eigin börn og barnabörn geti gengið örugg um í umhverfi Íslands. 

Annað sem kemur fram í greininni er að við þurfum að hafa námskeið í uppeldi barna okkar.  Við fæðumst ekki með það í farteskinu, hvernig við eigum að bregðast við hinu og þessu hjá barni eða ungling.  Við þurfum nefnilega að vera búin að ákveða hver viðbrögð okkar eru við hinu og þessu við í atferli barna okkar.  Einnig þurfum við að læra sjálfstjórn sem foreldrar eða það sem við köllum sjálfstyrkingarnámskeið. 

 

Brýnt að grípa strax í taumana

Mál tveggja harðsvíraðra brotamanna á barnsaldri hafa vakið talsverða athygli í fjölmiðlum að undanförnu. En hvernig leiðast börn út á slíka glapstigu? Hverju er um að kenna? Hvað má gera til að koma í veg fyrir að börn og unglingar velji þessa leið og hvernig er hægt að bjarga þeim af henni? Eru þau dæmd til að verja ævinni í fangaklefa? Stígur Helgason leitaði svara hjá fagfólki.

Tveir unglingar og ófyrirleitin hegðun þeirra hafa ratað í fjölmiðla á undanförnum vikum.

Tveir unglingar og ófyrirleitin hegðun þeirra hafa ratað í fjölmiðla á undanförnum vikum. Annar er fimmtán ára drengur sem nýverið hlaut tuttugu mánaða fangelsisdóm fyrir ýmis afbrot, sum mjög alvarleg. Það er þyngsti dómur sem svo ungt barn hefur hlotið hérlendis svo vitað sé. Hann situr nú í gæsluvarðhaldi fyrir að hafa höfuðkúpubrotið leigubílstjóra með hamri í lok apríl og gæti átt von á ákæru fyrir tilraun til manndráps.

Hitt ungmennið er fjórtán ára gömul stúlka sem lögregla hafði fyrst afskipti af átta ára gamalli. Hún réðst hrottalega á tvær jafnöldrur sínar við Smáralind á þriðjudag fyrir hálfri annarri viku og veittist harkalega að lögreglu við handtöku. Hún stærði sig af árásunum á bloggsíðu sinni og virðist algerlega laus við eftirsjá.

Fjórtán ára þungavigtarboltar

Guðmundur Týr Þórarinsson, betur þekktur sem Mummi í Mótorsmiðjunni, kippir sér ekki sérstaklega upp við að heyra sögurnar af ungmennunum tveimur. "Þetta er ekkert nýtt fyrir okkur. Það er fjöldinn allur af svona guttum á götum Reykjavíkur, það er staðreynd. Hópurinn fer svo ört stækkandi eftir fjórtán ára aldur." Mummi hefur unnið með vandræðaunglingum í fjórtán ár og þekkir heiminn því betur en margur. "Ég man eftir svona þungavigtarboltum fjórtán ára sem svifust einskis. Fólk var limlest og lamið og þeir bara komust upp með þetta lengi."

Skortir siðferðiskennd

Þegar fregnir berast af svo alvarlegum brotum af hendi barna vaknar sú spurning hverju sé um að kenna þegar barn leiðist út á slíka braut. Ólöf Ásta Farestveit, uppeldis- og afbrotafræðingur, segir uppeldisþáttinn vega þar þyngst. "Þegar börn eru tilfinningasnauð, gagnvart umhverfinu og lífi, hvort heldur sem um ræðir dýr eða menn, þá skortir þau ákveðna siðferðiskennd sem við fáum bara í uppeldi." Hún segir mörg börn búa við aðstæður sem eru þeim ekki bjóðandi. "Þar af leiðandi, þegar þú hefur ekki aga og aðhald gagnvart börnunum, og þau eru svona afskiptalaus í umhverfinu, þá er voðinn auðvitað vís."

Ólöf segir að mikil áföll sem börn verða fyrir í æsku einnig geta orsakað persónuleikaröskun. "Það eitt og sér getur vissulega hrundið af stað röð tilfinningaatvika hjá barni. Þá er mikilvægt að grípa fljótt inn í."

Hugo Þórisson barnasálfræðingur, er sammála því að allt eigi þetta rætur í uppeldinu. Hann segir þó afþreyingariðnaðinn einnig eiga sök á vandanum. "Það eru svo margir sem vilja hafa áhrif á börnin í þessu þjóðfélagi. Maður sér kvikmyndir verða sífellt hryllilegri og í afþreyingarbransanum, sjónvarpi, kvikmyndum og tölvuleikjum, virðist vera samkeppni í gangi um að ganga fram af fólki. Ef foreldrar eru ekki á vaktinni og leiðbeina börnunum og sýna þeim umhyggju þá verða þeir undir í baráttunni um athygli þeirra."

Ábyrgð samfélagsins er rík

Að mati Mumma og Ólafar þarf að grípa mun fyrr inn í þegar börn sýna af sér andfélagslega hegðun. "Átta ára stelpa sem rústar skóla - af hverju stoppaði málið hennar ekki þar?" spyr Mummi. "Hvar er öryggisnetið? Það á ekki að bíða þótt börnin lofi því að vera til friðs. Bara það að barn hnupli úr búð á að hafa afleiðingar. Þá á strax að grípa inn í."

Ólöf segir að almenningur þurfi að vera duglegri við að tilkynna til Barnaverndarnefndar allar grunsemdir um að barn eigi við vandamál að stríða. "Samkvæmt 16. grein Barnaverndarlaganna höfum við tilkynningaskyldu sem almenningur. Okkur ber að láta vita ef við teljum að eitthvað sé að í lífi barns og það er hugsanlega á leið að eyðileggja líf sitt." Hægt sé að gera slíkt án þess að barnið fái að vita hver tilkynnti. Hún segir málin ekki þurfa að vera stór til að gefa tilefni til tilkynningar. "Fólk á frekar að tilkynna heldur en að bera þessa ábyrgð með sér og átta sig síðan á því fimm árum síðar að það hefði átt að gera eitthvað. Nefndin tekur svo ákvörðun um það hvort eitthvað skuli gera."

Foreldrum kennt um - ekki kennt

Hugo er ekki í nokkrum vafa um hvað þarf að gera til að koma í veg fyrir að börn þrói með sér alvarleg hegðunarvandamál. "Ég er búinn að segja það í aldarfjórðung; það þarf að styrkja fjölskylduna, styrkja foreldrana í uppeldi barna sinna og styðja við skólana. Það hefur ítrekað verið bent á þetta og því geta menn ekki verið hissa á því þegar ekkert hefur verið gert að við sitjum nú uppi með ekki minni vanda en áður." Hugo bendir á að öflug foreldrafræðsla gæti verið árangursrík forvörn. "Foreldrum er kennt um en ekki kennt, er setning sem ég nota gjarnan. Ég hef tekið það sem dæmi að ef fólk fær sér hund og fer á námskeið í ala upp hundinn, þá fær það helmingsafslátt af öllum gjöldum. Ég hef stungið upp á því að ef foreldrar barns á leikskóla færu á foreldranámskeið þá fengju þeir til dæmis helmingsafslátt af leikskólagjöldum. Það þarf að gera svona fræðslu eftirsóknarverða."

Ólöf bendir einnig á að verði barn fyrir alvarlegu áfalli í æsku þurfi tafarlausa hjálp sérfræðinga. "Oft heldur fólk að börn séu of ung fyrir svoleiðis. Skilji það ekki. Raunin er önnur." Hún segir að oft liggi rót vandans í fíkniefnaneyslu, og eftir að börn eða unglingar séu komnir á kaf í neyslu geti gengið erfiðlega að ráða við þá. Því sé brýnt að bregðast snemma við. "Barn sem er mjög erfitt í skóla og þess háttar, það eru ýmis úrræði sem hægt er að grípa til áður en þú missir það út í neyslu."

Úrræðaleysið pólitískt vandamál

Mummi gagnrýnir yfirvöld mjög fyrir úrræðaleysi í málaflokknum. "Félagsmálayfirvöld eru manna glöðust daginn sem þessir krakkar verða átján ára bara til að vera laus við þá út af borðinu," segir hann. "Hvernig getur unglingur eða eitt barn farið í gegnum skólakerfið, barnaverndarnefndir, félagsmálastofnanir og lögreglustöðvar ár eftir ár án þess að þeirra mál séu stoppuð. Það er stóra spurningin."

Hann segir starfsfólkið þó gera sitt besta. "Það er ekki vont fólk sem starfar í þessum geira, þetta er pólitískum ákvörðunum og úrræðaleysi að kenna."

Hegningarheimili og lagabreyting

Mummi segir að breyta þurfi lögum til að eiga við allra harðsvíruðustu afbrotaunglingana. "Það verða að vera til sérhæfðir dómarar eða unglingadómstóll sem tekur þessa krakka fyrir strax." Hann vill einnig að þeir séu umsvifalaust teknir af vanhæfum foreldrum. "Svo á líka að dæma foreldra fyrir vanrækslu ef börnin mæta til dæmis ekki í skólann í fleiri vikur." Hann segir að koma þurfi upp stað fyrir erfiðustu krakkana. "Það vantar betrunarheimili þar sem kjaftæði er ekki sýnt neitt umburðarlyndi. Ég skoðaði svona heimili í Bandaríkjunum. Þar voru krakkar dæmdir inn og ef eitthvað kom upp á þá beið þeirra fangelsi. Meðferðin var mjög ströng, það þýddi ekkert að kvarta yfir því að það væri kalt úti."

Hugo er ósammála. "Við höfum þetta úrræði fyrir fullorðna og það heitir fangelsi. Ég held að endurkoma fanga sé það há að það sýni að það úrræði leiðir ekki til bættrar hegðunar. Ég held að það sé ekki það úrræði sem er mikilvægast að fá núna."

Munu limlesta fólk eða deyja

"Við erum að smíða manneskjur hægri vinstri sem eiga eftir að vera inn og út úr fangelsum það sem eftir er. Þeir enda bara inni á Litla-Hrauni og fylgir endalaus kostnaður," segir Mummi. "Þessir krakkar koma til með að limlesta einhvern einhvern tíma ef þeir deyja ekki áður eða verða orðnir geðveikir."

"Ég held og trúi því að það sé alltaf von," segir Ólöf. "Maður hefur séð fólk sem hefur verið það sem hægt er að kalla óalandi og óferjandi allt sitt líf ná bata á fullorðinsárum. Það er alltaf hægt að hjálpa fólki ef það vill hjálpa sér sjálft."

Hugo segir að þótt alltaf sé reynt til þrautar að hjálpa öllum, þá verði að horfast í augu við þá staðreynd að einhverjir muni alltaf sleppa í gegn. "Ég held að ekkert okkar vilji búa í þjóðfélagi þar sem við höfum það mikið vald yfir lífi einstaklinga að enginn rati þessa leið."